मदिरा सेवन गरेपछि टाउको दुख्ने एक सामान्य समस्या हो, जसलाई मानिसहरू ‘ह्याङओभर’ भनेर चिन्छन् । त्यसैले अधिक रक्सी पिएपछि प्रायः मानिसहरू ह्याङओभर भएको बताउँछन् ।

अमेरिकी वेबसाइट नेसनल इन्स्टिच्युट अफ अल्कोहल एब्युज एण्ड अल्कोहलिज्म ९एनआईएएए०मा प्रकाशित अध्ययनमा आधारित आलेख अनुसार ह्याङ्गओभरलाई धेरै रक्सी पिउने परिणामको रूपमा देखा पर्ने लक्षणलाई बुझाउँछ ।

विज्ञानले के भन्छ भने जब अधिक रक्सी पिएर हामीलाई ह्याङओभर भएको अनुभव हुन्छ या भनौँ जब टाउको भारी भएर दुख्न थाल्छ, रिँगटा लाग्छ र तबसम्म हाम्रो शरीरमा रक्सीको अंश बाँकी नै हुँदैन ।

रक्सी पिएपछि टाउको किन दुख्छ ?

रक्सी पिएपछि टाउको दुख्ने समस्या आम रुपमा देखा पर्ने डा। राजीव झा बताउँछन् । ‘रक्सी आफैँमा खराब पेय हो, जसले शरीरलाई लामो समयसम्म आफ्नो काबुमा राख्छ’ डा।झा भन्छन्, ‘रक्सी पिएको व्यक्तिमा त्यसको ह्याङओभर दुई दिनसम्म रहन सक्छ । त्यसैले त रक्सी पिउनेहरूलाई टाउको दुखेको, शरीर भद्दा भएको, अल्छी लागेको, कमजोर भएको अनुभव हुन्छ ।’

रक्सी खाएपछि एउटा तत्कालीन र अर्को दीर्घकालीन साइड इफेक्ट देखिन्छ । टाउको दुख्नु तत्कालीन साइड इफेक्ट भएको न्युरोलोजिस्ट सुनिलराम कोइराला बताउँछन् । ‘रक्सी यस्तो पदार्थ हो, जुन खानेबित्तिकै पेटमा पुगेसँगै रगतमा मिसिइहाल्छ। १० मिनेटदेखि एक–दुई घण्टासम्म यसको पूरै असर देखिन थाल्छ’ डा।कोइराला भन्छन्, ‘हाम्रो दिमागमा स्नायु प्रणालीले सूचना दिइराख्नुपर्छ । त्यहाँ विभिन्न रसायन उत्पादन भइरहेका हुन्छन् । रक्सीले तिनीहरूलाई अवरुद्ध गरेर मस्तिष्कको सूचना प्रणालीलाई नै फरक पारिदिन्छ।’

त्यसैले रक्सी खाएको मान्छेले सोच्न नसक्ने, निर्णय गर्न नसक्ने, बोली लरबराउने, सम्झिन नसक्ने जस्ता समस्याहरू देखिन थाल्ने कोइराला बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘रक्सीले हाम्रो स्नायु प्रणालीलाई र मस्तिष्कलाई धेरै उत्तेजित बनाएर सोचविचार नै ठप्प जस्तै बनाइदिन्छ ।’

रक्सी इथानोलबाट बन्छ । इथानोल, मादक पेय पदार्थमा हुने एक किसिमको विष हो । यसलाई हाम्रो शरीरमा भएको इन्जाइमले विग्रह गरेर अन्य विभिन्न रसायनमा परिणत गरिदिन्छ । यीमध्ये सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण एसिटल्डिहाइड हो । ह्याङओभरको मुख्य कारण यही एसिटल्डिहाइड भएको हाडजोर्नी तथा नसारोग विशेषज्ञ डा। सरोजकुमार सुवाल बताउँछन् ।

डा।सुवालका अनुसार हाम्रो कलेजोमा रक्सी टुक्रिएपछि एसिटल्डिहाइड भनिने बढी विषाक्त रसायन बन्छ । एसिटल्डिहाइडलाई ग्लुटाथियोन भनिने पदार्थले कम विषाक्त बनाउन कोसिस गर्छ । तर धेरै मात्रामा रक्सी पिउँदा ग्लुटाथियोनको स्तर घट्छ र एसिटल्डिहाइड शरीरमा धेरै मात्रामा जम्मा हुन थाल्छ । यसलाई थप टुक्राएर इन्जाइमले अर्को रसायन एसिटेटमा परिणत गरिदिन्छ ।

यही एसिटेट रसायन फ्याटी एसिड र पानीमा परिणत हुन्छ । एसिटल्डिहाइड रक्त प्रवाहमा जान्छ र शरीर वरिपरि वितरण हुन्छ । यसले स्वस्थ कोशिकाहरूलाई क्षति गराउनुको साथै टाउको भारी हुने लगायत ह्याङओभरको कारण बन्छ ।

धेरै रक्सी पिउँदा रगतमा चिनीको स्तर कम हुनसक्छ, जसले कमजोरी, हल्का टाउको दुख्ने, थकान निम्त्याउने समस्या देखिन सक्ने डा। सुवाल बताउँछन् ।‘रक्सी पिएपछि सामान्य अवस्था भन्दा धेरै पिसाब लाग्छ’ डा। सुवाल भन्छन्, ‘यस्तोमा पर्याप्त पानी सेवन नगरेमा डिहाइड्रेसन हुन्छ । डिहाइड्रेसनको कारणले टाउको दुख्ने र माइग्रेन भएका व्यक्तिहरूमा ट्रिगर हुने हुन्छ । साथै माइग्रेनको समस्या भएका मानिसहरूलाई रक्सी सेवनले गर्दा ह्याङ्गरभरको समस्या बढी हुन्छ ।’

मदिरा सेवनले निद्रामा पनि असर गर्छ । प्रायः मानिसहरू राति अबेरसम्म मदिरा पिउँछन् । जसको परिणाम स्वरूप उनीहरू पर्याप्त सुत्न पाउँदैनन् । यसै कारण पनि थकान अनुभव गर्ने, टाउको दुख्ने सुवालले बताए ।

रक्सी पिएपछि आँखा रातो किन हुन्छ ?

रक्सीको व्यक्तिपिच्छे फरक–फरक असर देखिन्छ । रक्सीको सेवनले मस्तिष्कमा न्युरोट्रान्समिटरहरूबीच सञ्चारको गति सुस्त हुन्छ । यसले मस्तिष्क र आँखामा सन्देशहरू प्राप्त गर्न ढिलाइ हुन सक्छ । आँखाको मांसपेशीको समन्वयलाई कमजोर बनाउँछ । जसले गर्दा मदिराको अत्यधिक सेवनले आँखा सुख्खा हुने र रातो हुने जस्ता समस्या पनि देखिने डा। कोइराला बताउँछन् ।

जब रक्सीको असर बढ्दै जान्छ तब रगतमा सुगरको मात्रा कम हुँदै जान्छ । रगतमा आवश्यकता भन्दा कम चिनीको मात्रा हुनाले आँखा धमिलो हुने तथा दृष्टि पनि कमजोर हुने र आँखा रातो हुने कोइरालाको भनाइ छ ।

बच्ने उपाय

रक्सीको ह्याङ्ओभर कम गर्ने उपायबारे सामाजिक सञ्जालतिर धेरै जानकारीहरू भेट्न सकिन्छ। तर, उपाय कुनै पनि वैज्ञानिक रूपमा प्रभावकारी साबित नभएको डा। कोइराला बताउँछन् ।

‘ह्याङ्ओभरलाई हटाउन कुनै औषधि छैन’ डा. कोइराला भन्छन्, ‘केही समयपछि आफैँ हट्न थाल्छ । व्यक्तिको शरीरमा अल्कोहल पच्न, विषाक्त पदार्थ शरीरबाट निस्कन, रिहाइड्रेट हुन, रक्सीले पोल्न थालेका कोषहरू ठिक हुन र मस्तिष्कका गतिविधिलाई सामान्यमा पुनर्स्थापित गर्न कुर्नुपर्छ ।’

ह्याङ्ओभरको प्रभाव कम गर्न रक्सीकै मात्रा कम गर्नुपर्ने, जति मात्रा कम गर्‍यो, त्यति ह्याङ्ओभर हुन नपाउने उनको भनाइ छ ।